Бола, чўнтак харажатлари учун дадасидан олган пулларини вақтидан аввал еб қўйди. Яқинда таътил бошланади. Маза қилмайди. Йўлини топиш керак. Қўлига тушган журналда, ҳар бир хизмат учун ҳақ тўланиши лозимлигини ўқиб, кўзлари чарақлаб кетди. Бу мантиққа кўра, оиласи учун қилган ишларининг ҳар бирига ҳақ олиши керак!
Sa'diy Sheroziy zamonida bir boyvachcha mantiq ilmidan saboq olish uchun bir olimga shogird tushibdi.
Ota -ona boʻlganimizdan soʻng farzandimizga oʻzimizning yaxshi tarafimizni koʻrsatishga harakat qilamiz. Uning tarbiyasi haqida qaygʻurib oʻzimizning yomon illatlarimizni yashiramiz va yaxshi odatlarimizni unga oʻrnak qilib koʻrsatamiz. Men ham shunday otalardan biriman desam mubolagʻa boʻlmaydi. Farzandlarim bilan birga boʻlganimda ularga “oʻzimcha” foydali deb oʻylaydigan oʻgitlarni oʻqdirib boraman. Nima savob, nima gunohligini aytib boraman.
U maktabni oltin medalga bitirdi. Ko‘pchilik unga havas bilan, ayrimlar hasad bilan qarardi.
O‘qituvchisi uni sinfdoshlarining oldida maqtadi:
– Mana, Zebo hamma fanlarni a’lo baholarga o‘qigani uchun maktabimizni oltin medal bilan bitiryapti, – dedi o‘qituvchisi faxrlanib.
Ayoz ismli bir qul taqdir bo‘lib, Sulton Mahmudning xizmatkori bo‘libdi. Sulton qulining odob-axloqini ko‘rib, uni yaxshi ko‘rib qolibdi. Shunchalik ishonchini qozonibdiki, butun saltanatning xazinaboni etib tayinlanib, saroyning barcha xazina-boyliklari unga topshiriladigan bo‘libdi. Bu holatni ko‘rgan saroydagilarning ba’zilari bunga hasad qilishibdi. Hasad va kibrlari tufayli “shunday oddiy bir qulga bunchalik katta mavqe’ berilishi”ni va o‘zlarining shu darajada ham obro‘lari yo‘qligini o‘zlariga singdira olmabdilar.
Avvaldan bilganimda...
Nafaqaga chiqqan o‘qituvchining o‘rniga boshqa boshqa muallima sinfga kirdi. Darsni tushuntirishni boshladi. Talabalarning biridan savol so‘ragandi, boshqa barcha talabalar kulib yubordi. O‘qituvchi hayron bo‘ldi. Talabalarga qarab o‘rinsiz kulguning siriga etdi. Sabab: sinfda hamma ahmoq, aqlan noqis hisoblaydigan talabaga savol bergani ekan. Dars tugab talabalar sinfni tark etadigan mahal, muallima o‘sha talabani chaqirdi. U bilan xoli qolib, qog‘ozchaga yozilgan ikki qator bayni berdi va:
Uylanganimdan uch yil o‘tib farzand ko‘rdim. Darhol bola tarbiyasiga oid kitob-risolalar sotib oldim, rafiqam bilan o‘tirib ota-onamiz bizga bergan o‘git va pandlarini eslaydigan bo‘ldik. Bola ulg‘ayarkan, unga kundalik odoblar, axloq qoidalarini o‘rgata boshladik. “Taomni o‘ng qo‘lingda e…”, “Yotib ovqat yema…”, “O‘zingdan kattaga salom ber…”, “Hojatdan so‘ng albatta qo‘l yuvilishi kerak…”
Musulmonlar xalifasi Xorun ar-Rashid xalq hayotini o‘rganish uchun faqirona kiyinib, mol bozorini aylanib yursa, bir qassob bir qo‘yning bahosini so‘rabdi. Sotuvchi «20 tanga», deganini eshitib, qassob «qo‘yingizning 14 kilo go‘shti 4,5 kilo yog‘i bor. Uning narhi 15 tanga xolos», debdi va qo‘yni olmay ketibdi. Xalifa navkarlaridan biriga qo‘yni sotib olishni, ikkinchisiga qassob ortidan borishni buyuribdi.