Ona tili darslarida o'yinlardan foydalanish

Главные вкладки

Ta’lim jarayoni, uning rivojlanishi va samarali kechishi  ko’p jihatdan o’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro ishonchi asosida qurilgan ochiq muloqotiga bog’liq. Dars jarayonidagi o’yinlar esa bu muhitni mustahkamlashda asosiy rol o’ynaydi. O’yinlar guruhlarda ishlab mashq qilishga odatlantiradi va uncha ko’p vaqtni olmaydi. Jamoaviy ishlash davomida o’quvchilar faolligi oshadi va darsga nisbatan diqqat-e’tibori kuchayadi. O’yinlar vositasida o’quvchilarga yangi bilim berish, ko’nikma hosil qilish, kichik guruh a’zolarining ijodiy qobiliyatlarini rag’batlantiradi. O’yinlarni asosan darsning kirish yoki yakuniy qismida o’tkazish maqsadga muvofiq.


O’yinlarni maqsadiga binoan 7 turga ajratish mumkin:

         «So’zdan-so’z top» o’yini

Bu o’yinda bir so’zdan bir necha so’zlar keltirib chiqarish talab qilinadi. Bu o’yin turi o’quvchilarni fikrlashga, izlanishga undaydi, ularda topqirlik qobiliyatini yuzaga chiqaradi. Biz bu o’yinni aynan takrorlamoqchi emasmiz, balki uni ma’lum bir mavzuga bog’liq holda o’tkazish yo’llari xususida fikr yuritmoqchimiz. Berilgan so’z tarkibidagi harflarning turli kombinatsiyasidan foydalanib, bir necha so’zlar hosil qilish mumkin. Demak, bu o’yinni ma’lum bir mavzu bilan bog’liq holda o’tkazsa ham bo’ladi. «So’zdan-so’z» o’yinidan tilning barcha sathlarini o’qitishda foydalanish mumkin. Jumladan, leksikologiya bo’limida shakldosh, zid ma’noli so’zlar mavzularini o’rganishda bu o’yindan foydalanish mumkin. Buning uchun o’qituvchi shakldosh yoki zid ma’noli so’zlarni keltirib chiqarish mumkin bo’lgan so’zlarni tanlay bilishi va shunday keyin ularni o’quvchilar e’tiboriga havola qilishi lozim.Omonim (shakldosh) so’zlar mavzusi o’rganilgach, o’quvchilarga quyidagi so’zlarni berish va ulardan shakldosh so’zlarni keltirib chiqarish vazifasi topshiriladi.

Mustaqil, ishtirokida,sayozliklarda.

Mustaqil so’zidan qil (qilmoq fe’li, sochning qili), til (tilmoq fe’li, tana a’zosi nomi), ishtirokida so’zidan tor (cholg’u asbobi, sifat turkumiga xos so’z), kir (kirmoq fe’li, sifat turkumiga xos so’z), ot (ism, hayvon nomi, otmoq fe’li), osh (taom nomi, oshmoq fe’li) shakldosh so’zlari keltirib chiqariladi.

Zid ma’noli so’zlar mavzusida bu o’yindan qisman foydalanish mumkin.Mavzu yuzasidan mashqlar ishlanib, kerakli tushunchalar berilgandan so’ng o’quvchilarga qarag’ayzorlar, ko’z munchoq so’zlarini berib, antonim so’zlari keltirib chiqarish topshiriladi.

Qarag’ayzorlar so’zidan oq-qora, ko’z, munchoq so’zidan och-ko’k so’zlarini hosil qilish mumkin.

Bu o’yindan morfologiya bo’limida ham keng foydalanish mumkin.Ot so’z turkumida berilgan so’zlardan atoqli otlar hosil qilish topshirig’i beriladi.“Bilimdonlarga” so’zidan quyidagicha otlar hosil qilish mumkin:

1.      

Atoqli otlar. Nodir, Rim, Ali, Dilbar, Lola, Nil, Narimon.

2.      

Turdosh otlar. a) qavm-qarindoshlik otlari: aka, ona, bola;

      b)          mahsulot nomlari: don, limon, in, bino, bol;

      v)          mavhum otlar: darmon, ilm, imon.

Qolgan so’z turkumlarida ham o’yinni shu tarzda o’tkazish mumkin.Sintaksis bo’limiga xos bilimlarni mustahkamlashda ham
o’yindan foydalanish imkoniyati bor. Faqat bu bo’limda
«So’zdan-gap» tarzida o’tkaziladi. 5-sinfda «Sodda yig’iq gap»,
 «Sodda yoyiq gap» mavzulari o’rganilganda, shu o’yindan foydalanish mumkin. Buning uchun o’quvchilarga bilimdonlarimizga so’zi beriladi va undan sodda gaplar keltirib chiqarish topshiriladi. O’quvchilar quyidagicha sodda yig’iq gap va sodda yoyiq gaplar tuzishimumkin: Nodir oldi. Ona bo’ldi. Ona Rimga bordi. Bolalar Lolani izladi va hokazo. Umuman olganda. “So’zdan-so’z” o’yini qiziqarli o’yinlardan bo’lib, undan qay darajada foydalanish o’qituvchining mahorati va o’quvchi tafakkuriga bog’liq.

         «So’zdanso’ztop» o’yini

Bu o’yin o’quvchilarni sezgir, zukko va topqir bo’lishga odatlantiradi. O’yinda ishtirok etish uchun o’quvchi mavzuni yaxshi o’zlashtirgan bo’lishi lozim, aks holda, o’yindan chiqib qoladi. Ana shuni o’quvchi his qila borsa, unda ilmga qiziqish ham orta boradi.

Mazkur o’yindan tilning barcha sathlarini o’rganishda foydalanish mumkin. Jumladan, leksikologiya bo’limida ma’nodosh so’zlar mavzusi yuzasidan o’tkaziladigan mustahkamlash daqiqalarida shu o’yinni qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi. O’yin quyidagi tartibda o’tkaziladi. O’qituvchi bir necha ma’nodosh so’zlar guruhini tanlaydi. Masalan, yuz, bet, aft, bashara, chehra; quyosh, kun, oftob; avval, ilgari, oldin, burun; ataylab, atay, jo’rttaga, maxsus. Bu so’zlar alohida-alohida qog’ozlarga yoziladi va stol ustiga qo’yiladi. Bulardan bosh so’zlar ajratib olinadi va 4 ta o’quvchiga beriladi. Demak, to’rtta o’quvchi bosh so’z yozilgan qog’ozni ushlab to’rt joyga turadi.

Qolgan so’zlar aralashtirilib qo’yiladi. Sinf o’quvchilari ham to’rt guruhga bo’linadi va har bir guruhga bitta bosh so’z biriktiriladi.Masalan, 1-guruh o’quvchilariga yuz so’zining, 2-guruhga avval so’zining, 3-guruhga quyosh so’zining, 4-guruhga ataylab so’zining ma’nodoshlarini topshp topshiriladi. 1-guruh o’quvchilari navbat bilan chiqib, aralash xoldagi so’zlar ichidan bst, aft, bashara, chehra so’zlarini topib yuz so’zi yozilgan qog’ozni ushlab to’rgan o’quvchi yonidan, ya’ni «Bosh so’z» yonidan o’rin oladilar. Qolgan guruh a’zolari ham o’yinni shu tarzda davom ettiradilar, ya’ni o’z o’rnini topadilar. O’qituvchi guruhlarning topqirlikni qandaybajarganliklarini tekshiradi, o’z o’rinlarini to’g’ri topgan guruhlarga to’liq ball, o’rin topishda adashgan guruhlarga esa pastroq ball qo’yiladi. O’yinni biroz murakkablashtirish ham mumkin. Buning uchun ma’nodosh so’zlar ichiga ma’nodoshlik qatoriga mansub bo’lmagan so’zlar ham aralashtirib yuborilsa, o’quvchilarning kerakli so’zni topib olishi qisman murakkablashadi. Bu ish o’quvchilar bilimiga, iqtidoriga qarab belgilanadi.

Uyadosh so’zlar, shakldosh so’zlar, iboralar mavzusi bo’yicha ham bu o’yin shu tartibda o’tkaziladi.Morfologiya bo’limida fe’lning ma’noviy guruhlari, fe’l nisbatlari, tub va yasama fe’llar, sifatning ma’noviy guruhlari, olmoshning ma’noviy guruhlari mavzularini o’rganishda shu o’yindan foydalanish yaxshi samara beradi.

“Breyn ring” o’yini

Bu o‘yin intellektual faoliyatni shakllantiruvchi o’yinlar sirasiga kirib, unda har birida 5–6 nafardan o‘quvchi bo’lgan 2 tadan 5 tagacha jamoalarqatnashishi mumkin. O’qituvchi har bir guruhga qisqa javobli savollar beradi. Agar ishtirokchilardan biri birinchi bo‘lib to‘g‘ri javob bersa, qolgan barcha savollar faqat shu ishtirokchiga beriladi va har bir to‘g‘ri javob uchun olingan ball to‘planib boradi. Agar to‘plangan balni vaqtida o‘z jamoasi hisobiga tushirib turmasa va o‘yinni to‘xtatmay, o‘yin davomida noto‘g‘ri javob berib qo‘ysa, o‘sha ishtirokchi to‘playotgan barcha ballar kuyib ketadi. Demak, o’sha o’quvchi o‘zi istagan paytda o‘yinni to‘xtatishi va to‘plagan balini jamoa hisobiga tushirishi kerak. Qolgan savollarga endi boshqa ishtirokchilar javob berishi lozim va ular ham o‘z jamoalari hisobiga ball to‘plash imkoniga ega bo‘ladilar. Har bir to‘g‘ri javob uchun 1 ball.

Quyida 5-sinf ona tili darsligi asosida tuzilgan qisqa javobli savollar keltirilgan:

1.    

Gaplarning ifoda maqsadiga ko’ra qanday turlari bor?

2.    

Darak gap deb nimaga aytamiz?

3.    

Darak gap oxirida qanday tinish belgi qo’llaniladi?

4.    

So’roq gap deb nimaga aytamiz?

5.    

So’roq gaplar nimalar yordamida ifodalanadi?

6.    

Oyingchi? U ham keladimi? so’roq gapi nimalar yordamida yasalgan?

7.    

Koptogimni qaysi qutiga soldingiz?so’roq gapi nimalar yordamida yasalgan?

8.    

So’roq olmoshi yordamida ifodalangan so’roq gaplar so’roq yuklamalari yordamida ifodalangan so’roq gaplardan nimasi bilan farq qiladi?

9.    

Belgi va ta’m bildiruvchi so’roq so’zlar ishtirokida gap tuzing.

10.   Qaysi so’roq yuklamasi so’zdan ajratib yoziladi?

 

 

Ko’palov Furqat,

Qoraqalpog’iston Respublikasi Ellikqal’a tumani

10-sonli umumiy o’rta ta’lim maktabi

ona tili va adabiyoti fani o’qituvchisi

 

 To'liq holda o'qish uchun xujjatni yuklab oling!

Aziz do'stlar! Agar siz ham o'z maqolalaringiz, dars ishlanmalaringiz, ko'rgazmalaringiz va boshqa ishlaringizni www.sadikov.uz saytida BEPUL qo'yilishini istasangiz telegram orqali @sadikov_uz ga murojaat qiling.